De zorg verplaatst zich steeds meer naar thuis. Maar waar de zorg ook wordt gegeven, thuis of in een instelling, ze moet veilig en verantwoord zijn én bijdragen aan kwaliteit van leven. Wil je dat mensen een goed leven hebben, dan horen daar in principe geen vrijheidsbeperkende maatregelen bij. De nieuwe Wet zorg en dwang beschermt mensen hiertegen. De wet stelt strikte eisen aan onder meer de inzet van zorgtechnologie. Sommige technologie in de zorg vergroot de vrijheid, andere is vrijheidsbeperkend. En sommige technologie doet beide. Zorg en technologie zijn in elk geval niet meer los van elkaar te zien. Hoe ga je hier als zorgorganisatie het best mee om? In drie artikelen vertellen we er meer over.
De Wet zorg en dwang
De Wet zorg en dwang (Wzd) geldt vanaf 1 januari 2020 en beschermt de rechten van mensen met een verstandelijke beperking en mensen met een psychogeriatrische aandoening (zoals dementie). Het is ‘Nee, tenzij’. In principe mogen zorgverleners geen vrijheidsbeperkingen toepassen. Concreet betekent dit dat je als zorgverlener aandacht hebt voor het recht op vrijheid van de cliënt. In principe verleen je zorg waar de cliënt mee instemt. Is er méér nodig, dan ga je altijd eerst op zoek naar een vrijwillig alternatief. Om te beoordelen of onvrijwillige zorg echt nodig is, gebruik je als zorgverlener het stappenplan Wzd. Heb je alle stappen doorlopen? Dan kan het zijn dat onvrijwillige zorg de enige uitkomst is om ‘ernstig nadeel’ voor de cliënt of zijn omgeving te voorkomen. Van onvrijwillige zorg is sprake als een cliënt of zijn vertegenwoordiger niet instemt met de zorg. Of het nu gaat om vrijwillige of onvrijwillige zorg, technologie kan ondersteunen. Je kunt die echter niet zomaar inzetten vanwege de invoering van deze nieuwe wet.
Wat is zorgtechnologie eigenlijk?
Onder zorgtechnologie (of: zorgdomotica) verstaan we alle techniek die de zorg ondersteunt. Het ondersteunt bij het toezicht houden, het opvolgen van noodmeldingen en bij toegangscontrole. Bijvoorbeeld met een uitluistersysteem, leefstijlmonitoring, cameratoezicht, beweegsensoren in de kamer, dwaaldetectie (GPS), leefcirkels, slim incontinentiemateriaal of een slim matras. Op allerlei manieren kan zorgtechnologie bijdragen aan veiligheid, comfort en zelfstandigheid. En dus aan betere zorg en een beter leven. Innovatie in de zorg is onmogelijk zonder deze technologie.
Veiligheid óf vrijheidsbeperking?
Zorgtechnologie biedt niet per definitie meer veiligheid. Het kan ook schijnveiligheid geven. Want stel dat de valmelder afgaat, dan is daarmee niet de situatie voorkomen. Toezichthoudende technologie, zoals sensoren en cameratoezicht, kunnen helpen maar ze kunnen ook zorgen voor minder privacy en minder eigen regie. Alleen naar buiten met een gps-zender kan fijn zijn en vermindert de onrust, maar het kan ook onveilig voelen. Slim incontinentiemateriaal is prettig, maar het tast ook je privacy aan. Bovendien: meer vrijheid voor de ene cliënt door bijvoorbeeld een gps-zender kan minder privacy betekenen voor de ander. Denk daar dus goed over na. Want mits goed ingezet biedt zorgtechnologie tal van positieve effecten. Sterker nog, zorgtechnologie is in veel situaties noodzakelijk en niet meer weg te denken. Steeds meer cliënten en zorgmedewerkers ervaren de noodzaak en de voordelen.
Zorg is én blijft mensenwerk
Vergeet ook niet dat de zorg vooral mensenwerk is én blijft. Technologische ontwikkeling in de zorg kunnen de zorgverlener ontlasten, maar als je een signaal krijgt op je mobiel, dan moet je handelen. Zorgtechnologie zorgt op zichzelf dus niet altijd voor meer veiligheid. Daarbij kan zorg op afstand leiden tot minder contact tussen de zorgverlener en de cliënt. Terwijl het menselijk contact zó belangrijk is, vooral in de zorg aan kwetsbare mensen. Andersom scheelt zorgtechnologie de medewerker veel belastend werk, zoals de administratie en registratie. Daardoor kunnen zorgmedewerkers meer tijd en aandacht geven aan de zorg aan en het welzijn van de cliënt. Kortom: technologie moet het proces en de medewerker ondersteunen.
Denken vanuit de individuele cliënt
Belangrijk is om te denken vanuit de individuele cliënt. Om op basis daarvan de juiste balans te vinden tussen technologie en de mens en tussen veiligheid en vrijheid. De Wet zorg en dwang verlangt dit maatwerk van zorgorganisaties. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor de zorgtechnologie binnen organisaties. Voortaan kun je geen standaardsystemen meer inzetten als collectieve maatregel voor alle bewoners. Bijvoorbeeld voor alle bewoners een gps-zender of voor alle bewoners de deur gesloten houden. Je moet per cliënt bepalen óf en wélke zorgtechnologie nodig is. De nieuwe wetgeving vraagt dus om een slim ecosysteem van oplossingen (domotica, IoT en eHealth) dat zorgorganisaties in staat stelt de zorgtechnologie heel specifiek te laten aansluiten bij de zorgvraag van de individuele cliënt. Maar dat moet wel eenvoudig zijn te realiseren en te beheren. Maatwerk dus, ook als het gaat om de inzet van zorgtechnologie.
Technologie in de zorg als hulpmiddel
Meer vrijheid of juist vrijheidsbeperking, hoe ga je verstandig om met dit dilemma? Bijvoorbeeld een techniek als leefcirkels biedt veel voordelen. Leefcirkels zijn gebieden waar ouderen met dementie ongehinderd mogen komen. Ze krijgen een polsbandje met een zender dat een signaal uitzendt. Hierdoor gaan sommige deuren open, andere blijven juist gesloten. Elke dag bekijkt de zorgmedewerker hoeveel vrijheid een bewoner aankan. Leefcirkels vergroten het vrijheidsgevoel en voorkomen onrust en frustratie bij de bewoner omdat bijvoorbeeld de kamerdeur gesloten blijft. Deze techniek draagt dus bij aan het recht van vrijheid van bewoners zonder dat het direct veel meer werk voor medewerkers betekent. Van belang is wel dat je als zorgorganisatie een visie hebt op vrijheid. Deze visie moet worden gedragen door iedereen binnen de organisatie. Bovendien moeten medewerkers leren werken met de techniek, want het blijft een hulpmiddel.
Volgende keer: ervaringen van zorgorganisaties
In het volgende artikel leest u meer over de ervaringen van zorgorganisaties met de inzet van zorgtechnologie waarbij het dilemma meer vrijheid of juist vrijheidsbeperking een rol speelt. Waar lopen ze tegenaan en welke oplossingen werken wel en niet? Kortom, we duiken de praktijk in.
